(Nederlands-Dutch) Ondanks twee regeringen tegelijk is in Libië iedere burger vogelvrij

ORIGINAL LANGUAGES, 12 Jan 2015

Maite Vermeulen – De Correspondent

Wat doe je als je dochter op klaarlichte dag in een nette buurt van Tripoli wordt vermoord? Niets. Want de politie komt toch niet kijken. In Libië heerst, na de val van dictator Khadafi, nu totale wetteloosheid. Gastcorrespondent Eva Ludemann laat de noodkreet van de Libische bevolking horen.

16 november 2014: Een verwoeste tank na gevechten tussen Fajr Libya- en Kiklatroepen nabij Tripoli. Foto: Narciso Contreras/Hollandse Hoogte

Het is donderdagmiddag, rond 17.00 uur, de zon begint richting horizon te zakken. Studente Sarah al-Barani (22) rijdt door de lommerrijke villawijk Hay al-Andalus, langs de kust in het noordwesten van Tripoli. Ze is op weg naar de universiteit om een vriendin op te halen. Er is veel verkeer op de weg, het is bijna weekend.

Sarah al-Barani vlak nadat ze is doodgeschoten in haar auto

‘Er rijdt al de hele tijd een vervelende kerel achter me aan,’ klaagt ze door de telefoon tegen een vriendin. Die hoort Sarah tegen iemand schelden en tieren. Dan klinken schoten en wordt het stil aan de andere kant van de lijn. Sarah is dood, ze heeft vijf kogels in haar hoofd. De achterruit van haar zilvergrijze auto is volledig weggeblazen. De zwarte wagen waarin haar moordenaar reed – of waren het er meer? – is in het niets verdwenen.

Wie heeft Sarah vermoord en waarom? Was het omdat ze geen hoofddoek droeg? Omdat de schutter haar lastigviel en Sarah haar belager te kennen gaf dat hij moest opsodemieteren? Omdat ze in haar eentje autoreed? Omdat ze een geheime relatie had met haar moordenaar, maar hem niet wilde geven wat hij wilde? Haar vrienden weten het niet.

Sarah hield zich niet echt bezig met politiek, vertellen ze. Ze was geen activiste, zoals Salwa Bugaighis en Fariha al-Barqawi waren. Die twee vrouwen werden onlangs doodgeschoten door jihadistische milities vanwege hun strijd voor vrouwenrechten.

Islamistische groeperingen in Libië doen er alles aan om de rechten van de vrouw in te perken, waarbij ze zich beroepen op de sharia: de islamitische wetgeving. Zo circuleert sinds vorige week een folder op de Universiteit van Tripoli waarin studentes worden gewaarschuwd vooral niet de aandacht van mannen te trekken, op welke manier dan ook.

‘Sarah trok zich niets van die types aan,’ zegt Maryam, een goede vriendin van Sarah die vorig jaar met haar familie naar Londen vluchtte. ‘Sarah vertikte het een hoofddoek te gaan dragen. Ze was sterk en had haar mondje klaar. Misschien stond dat haar moordenaar niet aan.’

Rivaliserende regeringen

Ruim drie jaar na de val van dictator Moammar Kadhafi heersen in Libië anarchie en wetteloosheid. De rebellengroepen die in 2011 gezamenlijk in opstand kwamen tegen Khadafi voeren sindsdien onderling felle strijd. Ze zijn grofweg verdeeld in twee kampen: de islamisten en de anti-islamisten.

Als gevolg van de machtsstrijd heeft het land sinds de zomer vorig jaar twee rivaliserende regeringen. In juni werd een nieuw parlement gekozen, maar de zittende parlementariërs, gesteund door islamistische milities, weigerden te vertrekken. De milities, verenigd onder de naam Fajr Libya (Dageraad van Libië), verjoegen de nieuw gekozen parlementariërs na weken van zware gevechten en maken vanaf dat moment de dienst uit in Tripoli.

Het gevluchte parlement zetelt sindsdien in de stad Tobruk, in het oosten van het land. Vanuit een gedateerd grauw betonnen hotel proberen de parlementsleden hun gezag te herstellen en Tripoli te heroveren. Tobruk leunt op groepen strijders die loyaal zijn aan oud-generaal Khalifa Haftar. De 71-jarige Haftar was ooit vertrouweling van Khadafi, maar viel uit de gratie en vluchtte naar de Verenigde Staten. Toen begin 2011 opstanden uitbraken tegen Khadafi keerde Haftar terug om de rebellen te leiden.

November 2014: Grote delen van Tripoli liggen er nog altijd verwoest bij. Foto: Narciso Contreras/Hollandse Hoogte

Afgelopen mei begon de oud-generaal Amaliya el-Karama (Operatie Waardigheid), omdat hij vond dat de zittende regering islamistische milities te veel speelruimte gaf. Met behulp van verschillende anti-islamistische milities bestormde hij het parlement in Tripoli, wat leidde tot zware gevechten, die de islamisten wonnen.

Sinds de zomer voeren Haftar en zijn troepen met name strijd in Benghazi, hemelsbreed zo’n driehonderd kilometer ten westen van Tobruk. Volgens artsen, geciteerd door Reuters, zijn in Benghazi alleen al de afgelopen zes weken zeker vierhonderd mensen gedood bij gevechten tussen Haftars troepen en islamisten.

Ontvoeringen, bomaanslagen en schietpartijen, maar ook openbare executies en geselpartijen door zelfbenoemde islamistische gerechtshoven zijn in Benghazi aan de orde van de dag. Volgens Human Rights Watch terroriseert de aan Al-Qaida gelieerde groepering Ansar al-Sharia de plaatselijke bevolking in haar poging extremistisch-islamitische wetgeving in te voeren.

De rebellengroepering Fajr Libya heeft behalve met Ansar al-Sharia ook banden met de Moslimbroederschap en volgens de speciaal gezant van de VN in Libië ook met IS, die zijn macht in Libië al rap aan het uitbreiden is. Zo hebben strijders van IS de kustplaats Derna ingenomen, die tussen Benghazi en Tobruk ligt. Een Saudische dan wel Jemenitische jihadist heeft zichzelf er tot ‘emir’ uitgeroepen en Derna benoemd tot het Libische hoofdkwartier van het Islamitisch Kalifaat.

Hij en zijn milities, onder wie vele andere buitenlandse mujahedin, hebben zich vervolgens loyaal verklaard aan de Irakese IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi. Direct na de inname van Derna vermoordden ze er alle oppositieleden, rechters, politiemensen, journalisten en gemeenteraadsleden. Drie jonge vredesactivisten werden er vorige maand onthoofd teruggevonden. Volgens een recentelijk rapport van Human Rights Watch over Derna terroriseren de mujahedin de plaatselijke bevolking, talloze inwoners zijn de stad ontvlucht.

Oktober 2014: Een checkpoint net buiten Tripoli. Foto: Hamza Turkia/Hollandse Hoogte

Politie? Welke politie?

Inwoners van West-Tripoli, volgens activiste Aya Amead veelal aanhangers van de verdreven regering, zeggen dat ook in het oosten van de hoofdstad pick-ups met zwaarbewapende en gemaskerde mannen rondrijden met de zwarte IS-vlag. ‘De centrale regering heeft in Tripoli niets meer te vertellen,’ whatsappt Aya vanuit Tunis. Aya, ook een vriendin van de vermoorde Sarah, ontvluchtte eind augustus haar land en zwerft sindsdien tussen westerse hoofdsteden en Tunis, ze durft niet terug te gaan naar Tripoli.

De 21-jarige studente richtte tijdens de opstand tegen Khadafi een piratenradiostation op en bleef ook na de val van de dictator actief; ze organiseerde onder andere demonstraties tegen het toenemend geweld. Dat kwam haar op vele doodsbedreigingen te staan van diverse islamistische groeperingen. Haar radiostation is inmiddels uit de lucht.

‘Er is geen reden meer nodig om in Libië te worden vermoord,’ zegt Aya, die het geweld niet alleen aan de islamisten wijt. ‘Je hebt je auto verkeerd geparkeerd. Je draagt geen hoofddoek. Je hebt de verkeerde naam, behoort tot de verkeerde stam, het verkeerde geslacht. Het maakt niet uit, het is totale willekeur en iedereen heeft een wapen. Mijn ouders en mijn jongste zusje wonen nog in Tripoli, ze zijn doodsbang, ze kunnen geen kant op, er is niemand die je beschermt. Toen Sarah werd doodgeschoten, kwam de politie niet eens opdagen.’

Marouane Bakit zucht hoorbaar via de skypeverbinding. ‘Politie? Welke politie? Alle politiebureaus zijn leeg. Zwaarbewapende militieleden controleren de straten, ze hebben allerlei verschillende uniformen aan.’ Marouane (21) is oprichter van de naar vrede strevende jeugdbeweging Sounnaa al-Salam, die zich ook inzet voor vrouwenrechten. Net als Aya vreest Marouane voor zijn leven, ook hij wordt via sms en Facebook geïntimideerd en bedreigd. ‘Ik ga vaak naar Tunesië en Marokko, en als ik in Tripoli ben, blijf ik nooit lang op één plek.’

Op een rotonde in de wijk Shari al-Fatih, tegen de Oude Stad aan, illustreert de lege, verwoeste sokkel in de blauwetegeltjesfontein hoe nietsontziend de islamisten zijn. Zelfs de bronzen Nymf met Gazelle die hier ruim tachtig jaar over de Middellandse Zee uitkeek, was voor hen niet veilig. De ‘Naakte Dame,’ zoals het standbeeld in de volksmond liefkozend werd genoemd, kreeg eerst een antitankraket in haar buik. Vervolgens verwijderden extremisten haar onlangs midden in de nacht.

November 2014: Verwoeste appartementen in een buitenwijk van Tripoli. Foto: Narciso Contreras/Hollandse Hoogte

Ook de diplomatieke posten in villawijk Hay al-Andalus, waar Sarah onlangs werd vermoord, staan leeg; de missies vertrokken maanden geleden in verband met de explosieve situatie. Het personeel van de Britse ambassade werd op weg naar het vliegveld onder vuur genomen.

Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn bijna vierhonderdduizend Libiërs op de vlucht geslagen sinds oud-generaal Haftar afgelopen voorjaar begon met zijn Operatie Waardigheid en het geweld losbarstte. Tallozen zijn op drift in eigen land, anderen zijn veelal naar buurlanden Tunesië en Egypte gevlucht. Wie het zich kan veroorloven en af en toe een tijdelijk visum weet te verkrijgen, zoekt een heenkomen in het Westen, zoals activiste Aya. Honderden andere Libiërs zijn al verdronken, nadat ze in gammele bootjes illegaal Europa probeerden te bereiken.

‘Sarah kon niet weg,’ zegt haar vriendin Maryam triest. ‘Haar vader overleed vorig jaar aan een hartaanval, Sarah bleef bij haar moeder, ze kon haar niet alleen laten. En nu is ook Sarah dood.’ De kans is groot dat Sarah’s moeder nooit zal weten waarom en door wie haar dochter werd vermoord. De schietpartij was nergens in het nieuws – vuurgevechten zijn allang geen nieuws meer. Alleen op Twitter werd Sarah’s lot enkele keren vermeld. Niemand heeft een onderzoek ingesteld en welke autoriteiten hadden dat ook moeten doen?

De door Fajr Libya aangestelde veiligheidsdiensten zijn een chaotische samenstelling van milities die de bevolking van Tripoli eerder angst aanjagen dan geruststellen. ‘Sarah’s moeder durft geen ruchtbaarheid te geven aan de moord,’ zegt Maryam. ‘Ze heeft Sarah in stilte begraven en zich met haar verdriet opgesloten in haar huis.’

De regering in Tobruk riep afgelopen weekend het Westen opnieuw op te hulp te schieten, onder andere door het embargo op wapenhandel naar Libië op te heffen. Maar het Westen is gepreoccupeerd door de strijd tegen IS in Syrië en Irak en wil niet bij nog een Midden-Oosters wespennest betrokken raken.

Een kwestie van overleven

Tegelijkertijd vreest het dat het olierijke Libië een tweede Somalië wordt, een wetteloze vrijhaven voor islamistische terroristen en maffioze groeperingen die het machtsvacuüm opvullen. Een land waar het onderscheid tussen rebel en crimineel nauwelijks nog bestaat.

Drie jaar na de door de NAVO gesteunde opstanden tegen Khadafi glijdt Libië steeds verder af richting ‘failed state.’ En de vooruitzichten zijn slecht. De mensen die het land zouden kunnen opbouwen vertrekken, terwijl grote hoeveelheden wapens en buitenlandse strijders via de poreuze grenzen het land binnenkomen.

Intussen wordt de gewone Libiër, zoals Sarah, vermalen in de steeds gewelddadiger machtsstrijd. Het gaat allang niet meer om idealen als vrijheid en democratie. Het is alleen nog een kwestie van overleven. In je huis, op straat, in je auto; nergens ben je nog veilig.

September 2014: Gevechten tussen verschillende groeperingen nabij Tripoli. Foto: Hamza Turkia/Hollandse Hoogte

______________________

Maite Vermeulen schrijft over de mooie en minder mooie kanten van Afrika, over conflicten wereldwijd en (de toekomst van) ontwikkelingssamenwerking. Maite Vermeulen (1988) studeerde Liberal Arts & Sciences aan University College in Utrecht en Conflict, Security and Development aan King’s College in Londen. Eerder werkte ze als redacteur bij nrc.next.

Article submitted by Willemijn Lambert.

Go to Original – decorrespondent.nl

Share this article: email mastodon facebook 🔗 copy link

DISCLAIMER: The statements, views and opinions expressed in pieces republished here are solely those of the authors and do not necessarily represent those of TMS. In accordance with title 17 U.S.C. section 107, this material is distributed without profit to those who have expressed a prior interest in receiving the included information for research and educational purposes. TMS has no affiliation whatsoever with the originator of this article nor is TMS endorsed or sponsored by the originator. “GO TO ORIGINAL” links are provided as a convenience to our readers and allow for verification of authenticity. However, as originating pages are often updated by their originating host sites, the versions posted may not match the versions our readers view when clicking the “GO TO ORIGINAL” links. This site contains copyrighted material the use of which has not always been specifically authorized by the copyright owner. We are making such material available in our efforts to advance understanding of environmental, political, human rights, economic, democracy, scientific, and social justice issues, etc. We believe this constitutes a ‘fair use’ of any such copyrighted material as provided for in section 107 of the US Copyright Law. In accordance with Title 17 U.S.C. Section 107, the material on this site is distributed without profit to those who have expressed a prior interest in receiving the included information for research and educational purposes. For more information go to: http://www.law.cornell.edu/uscode/17/107.shtml. If you wish to use copyrighted material from this site for purposes of your own that go beyond ‘fair use’, you must obtain permission from the copyright owner.

Comments are closed.